چگونه زیستن و معاشرت کردن با همسر و فرزندان و سامان‏بخشی به امور خانه و زندگی که در حیات طیبه حضرت زهرا(س) بود، به عنوان «الگوی خانواده‏ها» خانه و خانواده او را به عنوان یک «خانواده الگو» مطرح ساخته است.
آن حضرت، آیین خانه‏داری و همسرداری را به خوبی مراعات می‏کرد. در زندگی واقعا شریک و همراه و هم‏راز همسرش امیرمؤمنان(ع) بود.
گاهی در خانه، به علت وضعیت دوران و شرایط تنگنای اقتصادی حاکم بر مسلمانان و آن حضرت غذایی نبود و کودکان و خود آن بانو گرسنه بودند، اما فاطمه زهرا(س) چیزی به حضرت علی(ع) نمی‏گفت و از او درخواستی نمی‏کرد؛ حتی به پیامبر خدا هم در این مورد سخنی نمی‏گفت.
بیم آن داشت که همسرش نتواند خواسته او را برآورد و تأمین کند و شرمنده شود.
تا این حد مراعات مالی شوهر و پرهیز از «درخواست»، تنها از آن حضرت برمی‏آمد که همسر و همتای کسی همچون علی(ع) است.
مشارکت در کارهای خانه، جلوه دیگری از رفتار آن خانواده الگو بود. گاهی در اثر کار بسیار، دست‏هایش تاول می‏زد، لباس‏هایش غبارآلود می‏شد و بر لبانش دود و خاکستر می‏نشست.
کارها بین حضرت علی(ع) و فاطمه(س) تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و کارهای خارج از خانه، برعهده علی(ع) بود و درست کردن آرد و خمیر و پختن نان و وصله زدن لباس و کارهای داخل خانه با فاطمه(س) بود. حضرت زهرا(س) از اینگونه تقسیم کار، بسیار خرسند بود؛ چرا که از برخورد و روبه‏رو شدن با نامحرمان در بیرون، دورتر بود. این نکته، درسی برای تقویت عفاف و پاکی زنان ما در جامعه اسلامی است.

شخصیت‏ بخشی به فرزندان

در سیره عملی حضرت زهرا(س) توجه به شخصیت‏بخشی فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آنها کاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایی که روح اعتماد به نفس و مشکل‏ستیزی را در کودک زنده نگه می‏دارد، مسابقه و رقابت‏های سازنده است. رو به رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت برای آنها موجب بالا رفتن حس اعتماد می‏گردد. این مسئله به قدری ارزشمند و سرنوشت‏ساز است که اولیا کودک باید برای آن برنامه‏ریزی کنند.
حضرت زهرا(س) برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش می‏کرد.
از جمله نمونه‏های دیگر؛ روحیه شادابی و نشاط و محبت در بین افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از کارایی لازم و مفید در امور اقتصادی و غیر اقتصادی برخوردار نمی‏باشند. افزایش کارایی، موجب کاهش هزینه‏های تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره‏وری اقتصادی بیشتر می‏شود.
از منظر اسلام، نفع شخصی و مطلوبیت فرد به تنهایی مطرح نیست، بلکه سهم هر یک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثرگذار است. ایثار، پشتکار، گذشت، درستی و راستی و دیگر فضائل و ارزش‏های فردی شاکله اجتماع را سالم و پرثمر می‏سازد.(1)

محبت و مهروزی به فرزندان

دانشمندان علوم تربیتی می‏گویند: کودکان در تمام دوران کودکی به محبت و اظهار علاقه نیازمندند. کودک می‏خواهد پدر و مادر او را دوست داشته باشند و نسبت به او اظهار علاقه کنند. کودک چندان توجهی به لباس، خوراک و محل زندگی ندارد اما به این موضوع توجه دارد که آیا او را دوست دارند یا نه؟
درس محبت در خانه حضرت زهرا(س) به طور کامل ارائه می‏شد و آن حضرت که خود از سرچشمه محبت و عطوفت رسول خدا(ص) سیراب شده و قلبش کانون محبت به همسر و فرزندانش بود در این جهت نیز وظیفه مادری خود را به بهترین شکل انجام می‏داد.
سلمان فارسی می‏گوید: روزی حضرت فاطمه‏زهرا(س) را دیدم، که مشغول آسیاب کردن غله است. فرزندش حسین(ع) به گریه افتاد و بیتابی می‏کرد. عرض کردم: برای کمک به شما، غله را آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: من به آرام کردن فرزند اولی هستم. شما آسیاب را بچرخانید.(2)

خوب شوهرداری کردن

برای زن بزرگترین موفقیت و ارزش این است که در شئون گوناگون زندگی، خشنودی همسرش را به دست آورد و از هر گونه عملی که موجب ناراحتی شوهر می‏گردد پرهیز نماید. حضرت علی(ع) می‏فرمایند: «جهاد زن، خوب شوهرداری است» زن برای اینکه بتواند در این جهاد پیروزمند باشد باید تمام سعی و تلاش خود را بکار گیرد تا خانه را محل آرامش مرد قرار دهد.
شوهرداری حضرت زهرای مرضیه(س) بهترین الگو برای زنان مسلمان است. رفتار حضرت زهرا(س) با شوهر در عالی‏ترین مرحله صفا و مهربانی بود. نه تنها هرگز خاطر شوهر را نرنجاند بلکه یاوری مهربان برای او بود.
حضرت علی(ع) می‏فرمایند: «سوگند به خدا، من زهرا(س) را تا آن زمان که خداوند او را به سوی خود برد، خشمگین نساختم و در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم. او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد و عملی از او سر نزد تا باعث ناخشنودی من شود.»(3)
و همچنین نقل است که امام علی(ع) فرمود:
«هرگاه به چهره او «زهرا(س)» نگاه می‏کردم هر گونه غم و اندوه از من برطرف می‏شد.»(4)
پس از ماجرای تلخ سقیفه، سران سقیفه برای جلب افکار عمومی مردم به فکر چاره افتادند تا به گونه‏ای که از حضرت زهرا(س) دلجویی نمایند که اجازه ملاقات می‏خواستند. اما فاطمه زهرا(س) هر گونه پیشنهادی را رد می‏نمود و موضع اعتراض و سکوت و بیزاری را ادامه می‏داد.
روزی امام علی(ع) وارد منزل شد و فرمود: فاطمه‏جان خلیفه و عمر در پشت درب منزل، منتظر اجازه ورود می‏باشند، تا نظر شما چه باشد. حضرت زهرا(س) فرمودند: «علی‏جان خانه، خانه توست و من همسر تو می‏باشم هر آنچه می‏خواهی انجام ده.»(5)

تفاهم در زندگی مشترک

امیرالمؤمنین علی(ع) می‏فرماید: «به خدا سوگند (در سراسر زندگی مشترک با فاطمه(س) تا آنگاه که خدای عزیز و جلیل او را قبض روح فرمود هرگز او را خشمگین نساختم و بر هیچ کاری او را اکراه و اجبار نکردم، و او نیز مرا هرگز خشمگین نساخت و نافرمانی من نکرد؛ هر وقت به او نگاه می‏کردم رنج‏ها و اندوه‏هایم برطرف می‏شد.»(6)

دعا در حق دیگران

امام مجتبی(ع) نقل فرموده‏اند که: «مادرم فاطمه(س) را دیدم شب جمعه در محراب خود به عبادت برخاسته است و تا نمایان شدن سپیده صبح در عبادت و رکوع و سجود می‏بود، و می‏شنیدم که برای مؤمنین و مؤمنات دعا می‏فرمود و آنان را نام می‏برد و برایشان دعا می‏کرد، و برای خود هیچ دعا نمی‏کرد، به او
گفتم: مادر! چرا همان طوری که برای دیگران دعا می‏فرمایی برای خودت دعا نمی‏کنی؟»
فرمود: «پسرم، ابتدا همسایه سپس خانه خود.»(7)

تشویق فرزندان به فراگیری علم

حضرت زهرا(س) از همان آغاز کودکی فرزندانش، عبادت خدای تعالی را در روح و روان آنها تثبیت کرد و خوی پرستش خدای یکتا را در فطرت لطیف آنها سرشت و از همان آغاز به آنها علم آموخت و آنها را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می‏کرد، به عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) که هفت ساله بود می‏فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.»(8)

مقام ایثار و گذشت

شیعه و سنی نقل کرده‏اند، امیرمؤمنان و فاطمه‏زهرا و امام حسن و امام حسین(ع) و خادمه آنان «فضه» طبق نذری که کرده بودند سه روز، روزه گرفتند.
شب اول هنگام افطار فقیری در زد، حضرت علی(ع) افطار خود را به او داد. سایرین نیز به او اقتدا کرده و افطار خود را به فقیر دادند و با آب افطار کردند. شب دوم یتیمی در زد و باز افطار خود را به او دادند. شب سوم نیز اسیری آمد و چیزی طلبید، این بار نیز افطار خود را به او دادند.
آنگاه از سوی خدای متعال سوره «هل آتی علی الانسان» نازل شد(9) و در آن آیه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» اشاره به ایثار و انفاق آن بزرگواران دارد.(10)
تفسیر این داستان را در تفاسیر شیعه و سنی و از جمله در تفسیر معروف «کشاف» تألیف عالم و مفسر بزرگ سنی «جاراللّه‏ زمخشری» می‏توان یافت.

تقسیم کار منزل با همسر

امام صادق(ع) می‏فرماید: «... علی(ع) آب و هیزم می‏آورد و حضرت فاطمه آرد می‏کرد و خمیر می‏ساخت و نان می‏پخت و لباس‏ها را وصله می‏زد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونه‏های مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد.»(11)
امام علی(ع) فرموده است: «فاطمه به قدری با مشک آبکشی کرد تا بر سینه‏اش اثر گذاشت، و به قدری با آسیاب دستی آرد کرد تا دست‏هایش مجروح شد و آنقدر خانه‏روبی کرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که لباس‏هایش گردآلود و دودی گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او می‏رسید ...»(12)
پیامبر(ص) به فاطمه(س) کمک می‏کند.
رسول خدا(س) به منزل حضرت علی وارد شد، او را دید که همراه فاطمه(س) مشغول آسیاب کردن هستند، پیامبر فرمودند: «کدامیک خسته‏تر هستید؟»
حضرت علی عرض کرد: «فاطمه ای رسول خدا!»
پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمودند: «دخترم برخیز» و فاطمه برخاست و پیامبر(ص) به جای او نشست و با علی(ع) در آرد کردن دانه‏ها یاری فرمود.(13)
بنابراین احترام به همسر و رعایت حقوق همسر و همسردوستی و فرزنددوستی و سختکوش در کار خانه و تبدیل خانه به مدرسه و تبدیل بخشی از خانه به مسجد و عبادتگاه و برنامه‏ریزی در کار خانه و رعایت حق خدمتکار و آموزش قرآن و اخلاق به خدمتکار از ویژگی‏های حضرت زهرا(س) بود چنان که تبدیل خانه به سنگر جهاد و مبارزه بر علیه ستمگران و دفاع از ولایت را در راستای وظایف خویش می‏دانست، همچنین توجه به دعا در حق همسایه و قانع بودن به خانه اجاره‏ای در اول زندگی و ایجاد روحیه عبادت و انفاق گروهی و خانوادگی در بین اعضا و و رعایت تفاهم با همسر و قبول مسئولیت شخصی در تربیت فرزندان و تقسیم کار در امور خانه و مشورت در امور و بردباری و تحمل فقر خانوادگی و مشکلات خانوادگی و فرمان‏پذیری از همسر از اخلاق و روحیات خاص حضرت زهرا(س) بود حتی رسیدن به انواع موفقیت‏های خانوادگی و سرودن شعر برای شوهر و فرزندان و پدر. نیز از اخلاق خانوادگی حضرت زهرا(س) می‏باشد.

پی‏نوشتها:

1. ر.ک ؛ نهج الحیاه، ص45.
2. حسینی شاهرودی، سیدمحمد، الگوهای رفتاری حضرت زهرا(س)، تربیت فرزند، ص 14.
3. همان، ص16.
4. حسینی، سیدعلی، کرامات و مقامات عرفانی حضرت زهرا(س)، ص44.
5. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهرا(س)، ص13.
6. بحار، ج43، ص134، کشف الغمه، ج1، ص492، بیت الاحزان، ص37.
7. کشف الغمه، ج2، ص25 و 26، بحار، ج43، ص81 و 82، منتهی الامال، ص161، بیت الاحزان، ص22.
8. محمدی اشتهاردی، محمد، نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه(س) ص64.
9. امالی صدوق، ص216 و 212، کشف الغمه، ج1، ص413 و 417.
10. مناقب شهر آشوب، ج3، ص147 و 148، منتهی الامال، ص68 در ذکر وقایع سال دوم.
11. روضه الکافی، (چاپ اسلامیه تهران)، ص165.
12. بحار، ج43 و 42 و 82، بیت الاحزان، ص23.
13. بحار، ج43، ص50 و 51، بیت‏الاحزان، ص21.

پدید آورنده : محمدمهدی بهداروند
پیام زن شماره 212