جایگاه مشورت در قرآن

مشورت در لغت به معنای جمع آوری آرا بوده و دراصطلاح عبارت است از: پیوند دادن و محکم کردن رای خود با رای دیگران یا گفت و گو درباره ی موضوعی تا حق ظاهر شود.

خداوند کریم در ایاتی چند بر مشورت در امور تأکید ورزیده است.برای نمونه، در ایهی 28 سوره ای که شورا نامیده شده است، می فرماید:

وَالّذینَ اسْتَجابوا بَربّهِمِ وأقاموا الصّلوةَ وأمْرهم شُوری بَینَهُم.

خداوند در این ایهی کریمه، ویژگی های شهروندان جامعهی اسلامی را چنین برمی شمرد:

1ـ پروردگار خویش را اجابت می کنند.

2ـ نماز برپا می دارند.

3ـ در کارهای خود مشورت می کنند.

مشورت در چنین جامعه ای، پدیده ای اتفاقی نیست؛ بلکه پایدار است همان گونه که بر پاداشتن نماز،کاری همیشگی است.

خداوند در ایهی 159 سورهی آل عمران با تأکید بر این ویژگی شهروندان جامعهی اسلامی، به پیامبر خویش دستور می دهد:

و شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر.

با مسلمانان مشورت کن.

در این ایه، نکته های قابل تأمل بسیاری وجود دارد که به دو مورد آن اشاره می کنیم:

الف) در این ایه، به پیامبر اسلام که از دانش اِلهی برخوردار است و به یقین، در تشخیص مصلحت به خطا نمی رود،دستور داده شده است با دیگران مشورت کند. بنابراین، مشورت کردن برای افرادی که در تشخیص شان احتمال خطا وجود دارد، به مراتب مهم تراست.

ب) شأن نزول این ایه در واقعهی جنگ احد بیان شده است. در تاریخ اسلام کم تر موردی را می توان یافت که به میزان جنگ احد، رای مشورتی مسلمانان ناصواب بوده و آسیب های فراوانی برای جامعه به بار آورده باشد. با این حال، به دلیل ارزش مشورت و پی آمدهای بسیار ارزشمندی که در نفس این عمل وجود دارد، خداوند به پیامبر خویش دستور می دهد با دیگران مشورت کند. این دستور الهی، وظیفهی افراد جامعه را در این امر مهم آشکار می کند.

مشورت با زنان درقرآن

ایات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را در بر می گیرد. ایهی «امرهم شوری بینهم» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و ایهی «شاورهم فی الامر»، مشورت پیامبر با زنان و مردان را بیان می کند. دو ایه دیگر نیز وجود دارد که به طور خاص به مشورت با زنان اشاره کرده است. این دو ایه عبارتند از:

الف) فإنْ أََرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَیهِما ….1

پس اگر [پدر و مادر] با رضایت و مشورت با یکدیگر ارادهی جدایی کردند،هر دو را رواست.

این ایه، مشورت مردان با زنان را کاری پسندیده دانسته و موضوع آن نیز امری خانوادگی است. برخی مفسران، مقصود این ایه را مشورت زن و شوهر دربارهی طلاق و جدایی از یکدیگر و برخی دیگر مقصود را مشورت پدر و مادر دربارهی نگهداری و شیردهی (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کرده اند.

ب)إنْ کُنَّ أَولاتِ حَمْلٍ فَانْفِقوا عَلَیهِنَّ حَتی یضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُم فَأتوهُنَّ أجورَهُنَّ وأتَمِروا بَینَکُم بِمَعروفٍ …. 2

نفقهی همسران خود را که [مطلقه] و باردار هستند، تا زمان زایمان بپردازید و اگر به فرزند شیر می دهند،مزد آنان را نیز بپردازید و با یکدیگر به شایستگی مشورت کنید.

خداوند در این ایه به زنان وشوهران دستور داده است در امور خانوادگی با یکدیگر مشورت کنند.

افزون بر این دو ایه که به لزوم مشورت با زنان در امور خانوادگی دلالت می کند، ایهی 71 سورهی توبه می گوید هرگاه در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان، امر به معروف یا نهی از منکر را در بر داشت، پیروی از رای آنان بر مردان واجب است. خداوند در این ایه فرموده است:

وَالمُؤْمِنونَ وَ المُؤْمِناتِ بَعْضُهُم أَولِِیاءُ بَعضٍ یأمرون َبِالمَعروفِ وَ ینْهونَ عَنِ المُنْکَرِ.

مردان و زنان با ایمان، برخی ولی برخی دیگرند و یکدیگر ر به کارهای نیک و پسندیده رهنمون می شوند و از کردارهای ناپسند باز می دارند.

بر اساس این ایه، اگر هنگام مشورت با بانوان یک جامعه، آنان در اظهار نظر خویش به معروفی، امر کردند یا از منکری، بازداشتند، باید از آنان پیروی کرد؛ حتّی اگر مردان دیگری که با آنان مشورت شده است،نظری مخالف نظر آن بانو،داشته باشند.

خداوند در قرآن با اشاره به ماجرای بلقیس و سلیمان (ع) به همین مطلب اشاره دارد.ماجرا به زمانی مربوط می شود که ملکهی سبا در نشست مشورتی، رای صحیح ابراز می کند،در حالی که مردان مشاورش، همگی نظر ناصوابی داشتند. قرآن می فرماید:

قالَت یا ایها الْمَلأُ اَفْتونی فی أمْری، ماکُنتُ قاطِعَةً أمْراً حَتّی تَشهَدون. ِ3

ملکهی سبا گفت: ای مردان سیاست! دربارهی کار من نظر دهید که تاکنون بدون حضور و نظر شما، به کاری دست نیازیده ام.

براساس این ایه، روش حکومت بلقیس، مشورت با افراد صاحب نظر بوده است. مشاوران نیز نظر مشورتی خود را چنین بیان داشتند:

قالْوا نَحْنُ أولُوا قُوَّةٍ وَ أولوا بَأسٍ شَدیدٍ وَالأمْرُ إلَیکِ فَانْظُری ماذا تَأمُرینَ .4

ما نیروی بسیار و جنگجویان مقتدری داریم، ولی امر با شماست که چه دستور فرمایی.

برخلاف نظر همهی مشاوران که در پاسخ به حضرت سلیمان، جنگ و رویارویی مقتدرانه را پیشنهاد می دادند، ملکهی سبا نظر خود را چنین بیان می کند:

قالَتْ إنَّ المُلوکَ إذا دَخَلوا قَریةً أفسدوها وَ جَعَلوا أعزّةَ أهْلِها أذِلَّةً وَ کَذلِکَ یفْعَلونَ وَ إنّی مُرسِلَة إلیهِم بِهَدیةٍ فَناظِرةَُ بِمَ یرْجِعُ المُرسَلون َ.5

پادشاهان هنگامی که وارد سرزمینی شوند، آن جا را ویران کنند و بزرگان آن را خوار سازند و همواره چنین می کنند. من (برخلاف نظر شما) هدیه ای برای آنان می فرستم تا ببینم فرستادگان من از سوی سلیمان چه پاسخی می آورند.

در پایان، خداوند در قرآن می فرماید که رای درست ملکه، به هدایت او انجامید و سرانجام گفت:

… أسْلَمْتُ مَعَ سُلَیمانَ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ.6

اینک با سلیمان، در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم.

1. بقره، 233.

2. طلاق، 6.

3. نمل، 32

4. نمل، 33.

5. نمل، 34و 35.

6. نمل، 44.

منبع:http://www.hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=48726&MagazineNumberID=5278&SubjectID=65280