هذا بیان للناس و هدى و موعظة للمتقین قرآن به انسان حیات حکیمانه مى بخشد. قرآن کریم پند و موعظه براى انسان است . قرآن کریم پندآموز عالمیان است .

نهج البلاغه کتاب پند و اندرز و موعظه است . سخنان و پندهاى معصومین سعادت انسان را در دنیا و آخرت بیمه مى کند. پندها زداینده زنگار غفلت هستند. در حقیقت بیداران کسانى اند که پندپذیرند. امام حسن (ع ) مى فرماید: خدا رحمت کند کسى را که نسبت به خویش یا برادر دینى با خانواده اش اندرز گو باشد.

هر انسانى در وجود و نهادش باید واعظى درونى داشته باشد. پندها و مواعظ اگر از دلى پاک بر زبانى مطهر جارى گردد اثر بخش ‍ است .

پند دهنده خود باید نخست عامل باشد تا بتواند بر دیگران نیز تاءثیر گذارد. موعظه سودمند و پند م? ثر آن است که شنونده را از عمل به زشتى ها و بدى ها باز دارد. پند، جلا دهنده قلوب است .

پند، غفلت و بیخبرى را از انسان زایل مى کند. آثار آیة الله علامه حسن زاده آملى گنجینه اى است که موجب بیدارى انسان و ارتباط با خدا مى گردد.

استاد بزرگوار پندهایى حکیمانه ، عارفانه و عاشقانه در کتاب هاى گرانقدر خود بیان نموده که هر یک نور و شفاست و باعث مى شود که زنگار غفلت از وجود انسان پاک شود. (1)

1-  مناجات عاشقانه

الهى ! از من آهى و از تو نگاهى . الهى ! عمرى آه در بساط نداشتم و اینک جز آه در بساط ندارم . الهى ! غبطه ملایکه اى را مى خورم که جز سجود نمى دانند، کاش حسن از ازل تا ابد در یک سجده بود. الهى ! تا کى عبدالهوى باشم ، به عزت تو عبدالهو شدم . الهى ! سست از آن که مست تو نیست کیست ؟

 الهى ! همه این و آن را تماشا کنند و حسن خود را، که عجیب تر از خود نیافت . الهى ! دل بى حضور چشم بى نور است ، این دنیا را نمى بیند و آن ، عقبى را. الهى ! همه حیوانات را در کوه و جنگل مى بینند و حسن در شهر و ده .

 الهى ! هر که شادى خواهد بخواهد، حسن را اندوه پیوسته و دل شکسته ده . الهى ! آن که خوب را حباله اصطیاد مبشرات نکرده است ، کفران نعمت گرانبهائى کرده است . الهى ! مراجعات از مهاجرت به سویت تعرب بعد از هجرت است و تویى که نگهدار دل هایى . الهى ! آن که در نماز جواب سلام نمى شنود، هنوز نمازگزار نشده ، ما را با نمازگزاران بدار. الهى ! خوشا آن که بر عهدش استوار است و همواره محو دیدار است . الهى ! آن کس تاج عزت بر سر دارد که حلقه ارادتت را در گوش دارد و طوق عبودیت را در گردن

 2- طریق معرفت رب

 معرفت نفس طریق معرفت رب است که از سید انبیاء (ص ) و هم از سید اوصیاء (ع ) ماءثور است : من عرف نفسه فقد عرف ربه(2) هر کس در خویشتن بیاندیشد و در خلقت خود تفکر و تاءمل کند، دریابد که این شخص ‍ محیر العقول ، واجب بالغیر است .

3- آموزش بندگى و زندگى

دستوراتى که در نماز به جا آورده شود و گفته شود، بندبند آن همه آموزنده است ، و هر بند آن راه و رشته اى در خداشناسى است ، و آیین و روش آموزش زندگى و بندگى است .

4-  پنهان ز دیده ها و همه دیده ها از اوست

از امیر الم? منین على علیه السلام در چند موضع روایت شده است : فتجلى سبحانه لهم فى کتابه من غیر اءن یکونوا راءوه بما اءریهم من قدرته (3) ؛ پس خداى سبحان با ارائه قدرت خود در کتابش براى مردم تجلى کرده بدون آن که او را ببینند.

 5-  دگرگونى هاى الهى در گرو دگرگونى هاى مردم

خداوند سبحان مى فرماید: ان الله لایغیر مابقوم حتى یغیروا ما باءنفسهم (4) خدا چیزى را که از آن مردمى است دگرگون نکند تا آن مردم خود دگرگون شوند.

 6-  خدا سر انسان است

 انسان مرد کامل است نه صورت انسانیه ، و در حدیث قدسى آمده است : الانسان سرى و اءنا سره ؛ انسان سر من است و من سر او هستم.(5)

 7-  درست ترین آیین ها

 خداوند سبحان مى فرماید: ان هذا القرآن یهدى للتى هى اءقوم (6) ؛ این قرآن به درست ترین آیین ها راه مى یابد.

 8-  ثبت قلبى على دینک

 بسیار کسانى که دعوى بندگى کرده اند و دم از ترک دنیا زده اند؛ تا دنیا بدیشان روى آورد، جز وى همه را پشت پا زده اند. این بنده در معرض امتحان نیامده شرمسار است ، به حق خودت ثبت قلبى على دینک (7)

 9-  خداى چاره ساز

 الهى ! ما همه بیچاره ایم و تنها تو چاره اى ، و ما هم هیچ کاره ایم و تنها تو کاره اى .(8)

 10-  برنامه انسان سازى

 نماز ستون دین و بهترین و استوارترین برنامه آدم ساز است . نماز ستون دین و بهترین و استوارترین برنامه آدم ساز است.(9)

 11- اجابت نداى بندگان

 خداوند سبحان مى فرماید: و اذا ساءلک عبادى عنى فانى قریب اءجیب دعوة الداع اذا دعان فلیستجیبوا لى ولی? منوا بى لعلهم یرشدون (10) ؛ چون بندگان من درباره من از تو بپرسند بگو من نزدیکم و به نداى کسى که مرا بخواند پاسخ مى دهم ، پس به نداى من پاسخ دهند و به من ایمان آورند تا راه راست یابند.

 12 – معجزات عیسى نبى

عیسى پیامبر – صلوات الله علیه – فرموده است : اءنى قد جئتکم بآیة من ربکم اءتى اخلق لکم من الطین کهیئة الطیر فاءنفخ فیه فیکون طیرا باذن الله و ابرى الاءکمه و الاءبرص و احى الموتى باذن الله (11)

 من با معجزه اى از پروردگارتان نزد شما آمدم ، براى تان از گل چیزى چون پرنده مى سازم و در آن مى دمم ، به اذن خدا پرنده اى شود، و کور مادرزاد و برص گرفته را شفا مى دهم و به فرمان خدا مرده را زنده مى کنم .

 13-  عجز مردم از تجاوز از حد قرآن

در حدیث است که ان للقرآن ظهرا و بطنا و حدا و مطلعا ؛ یعنى قرآن ظاهرى دارد و باطنى ، حدى دارد و مطلعى و غرض از حد آن اندازه از معنى است که دیگران نیم توانند از آن تجاوز کنند؛ یعنى عجز مردم آنها را منع مى کند از تجاوز. (12)

 14-  دستورالعمل عرفانى

باید انسان یک مقدار زیاده بر معمول تقلیل غذا و استراحت بکند تا جنبه حیوانیت کمتر، و روحانیت قوت بگیرد، و میزان آنها را هم چنین فرمود: که انسان اولا روز و شب زیاده از دو مرتبه غذا بخورد حتى تنقل مابین الغذائین نکند. ثانیا هر وقت غذا مى خورد باید مثلا یک ساعت بعد از گرسنگى بخورد، و آن قدر بخورد که تمام سیر نشود، این در کم غذا.

 و اما کیفش باید غیر از آداب معروفه ، گوشت زیاد نخورد، به این معنى که شب و روز هر دو نخورد، و در هر هفته دو سه دفعه هر دو را یعنى هم روز و هم شب را ترک کند، و یکى هم اگر بتواند للتکلیف نخورد، و لامحاله آجیل خور نباشد و اگر احیانا وقتى نفسش زیاد مطالبه آجیل کرد استخاره کند.

 و اگر بتواند روزه هاى سه روزه هر ماه را ترک نکند. و اما تقلیل خواب مى فرمودند شبانه روز شش ساعت بخوابد. و البته در حفظ لسان و مجانبت اهل غفلت اهتمام زیاد نماید. اینها در تقلیل حیوانیت کفایت مى کند.

و اما تقویت روحانیت : اولا دائما باید هم و حزن قلبى به جهت عدم وصول به مطلوب داشته باشد. ثانیا تا مى تواند ذکر و فکر را ترک نکند که این دو جناح سیر آسمان معرفت است . در ذکر عمده سفارش اذکار صبح و شام اهم آنها که در اخبار وارد شده .

 و اهم تعقیبات صلوات و عمده تر ذکر وقت خواب که در اخبار ماءثور است ، لاسیما متطهرا در حال ذکر به خواب رود. و شب خیزى مى فرمودند زمستان ها سه ساعت ، تابستان ها یک ساعت و نیم .

و مى فرمودند که در سجده ذکر یونسیه یعنى در مداومت آن که شبانه روزى ترک نشود، هر چه زیادتر توانست کردن اثرش زیادتر، اقل اقل آن چهارصد مرتبه است خیلى اثرها دیده ام . بنده خود هم تجربه کرده ام چند نفر هم مدعى تجربه اند. یکى هم قرآن که خوانده مى شود به قصد هدیه حضرت ختمى مرتبت صلوات الله علیه و آله خوانده شود.(13)

پی نوشتها:

1-      عباس عزیزى حوزه علمیه قم اسفند 1379

2-      بحار الانوار / ج2 / صفحه 32

3-      خطبه 145 نهج البلاغه

4-      سوره رعد، آیه 12

5-      کتاب نور على نور، ص 164

6-      سوره اسراء، آیه 9

7-      الهى نامه ، ص 5

8-      الهى نامه ، ص 4

9-      هزار و یک کلمه ، ج 2، ص 277

10-   سوره بقره ، آیه 187

11-   سوره آل عمران ، آیه 50

12-   هزار و یک کلمه ، ج 2، ص 131

13-   در آسمان معرفت ، ص 109، 108 منابع:

پندهاى حکیمانه علامه حسن زاده آملى

نویسنده : عباس عزیزى

تهیه و تنظیم : مجید ملکی